Μια νέα ειρηνευτική διαδικασία στην Κύπρο προσφέρει την καλύτερη εδώ και δεκαετίες ευκαιρία για να δοθεί ένα τέλος στην αδιέξοδη διχοτόμηση του νησιού. Η μεταστροφή αυτή οφείλεται εν πολλοίς στην απροσδόκητη εκλογή του Δημήτρη Χριστόφια στην Ελληνοκυπριακή Προεδρία. Μαζί με τον Τουρκοκύπριο ομόλογό του, Μεχμέτ Αλί Ταλάτ, εκδηλώνουν την πολιτική βούληση να καταστήσουν τις πρόσφατες συνομιλίες, που διεξάγονται με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών, επιτυχείς. Ο ρόλος σημαντικών παραγόντων, όπως η Τουρκία, είναι εποικοδομητικός. Ο υπόλοιπος κόσμος, ιδιαίτερα τα Ηνωμένα Έθνη και η Ευρωπαϊκή Ένωση, χρειάζεται να δραστηριοποιηθεί προς υποστήριξη μιας ολοκληρωμένης διευθέτησης που θα βελτιώσει την ασφάλεια και την ευημερία της Κύπρου, θα επιτρέψει στην Τουρκία να συνεχίσει την ενταξιακή πορεία της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και θα ξεπεράσει ένα πρόβλημα ολοένα και πιο ζημιογόνο για την πολιτική της ΕΕ στην περιοχή.

Από την πρώτη συνάντησή τους, στις 21 Μαρτίου 2008, οι κύριοι Χριστόφιας και Ταλάτ έχουν ανοίξει μία νέα δίοδο στην οδό Λήδρας, στην πρωτεύουσα Λευκωσία, και έχουν σημειώσει σταθερή πρόοδο στις προπαρασκευαστικές συνομιλίες. Σε κοινή δήλωσή τους, στις 23 Μαΐου, δεσμεύτηκαν για τη σύσταση μιας δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας (σαν συνεταιρισμό) με μια ενιαία διεθνή ταυτότητα και δύο ισότιμα συστατικά κράτη. Οι δύο πρόεδροι αναμένεται να συναντηθούν εκ νέου στα τέλη Ιουνίου και να ανακοινώσουν τη συμφωνία τους σε μια σειρά μέτρων για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των δύο κοινοτήτων στους τομείς της υγείας, της οδικής ασφάλειας και του περιβάλλοντος.

Και οι δύο πλευρές γνωρίζουν ότι αυτή είναι μόνο η αρχή, αλλά συνάμα κι η τελευταία ευκαιρία για την επανένωση του νησιού στο προσεχές μέλλον. Πολλές δυνάμεις που προωθούν τη διχοτόμηση έχουν αναδειχθεί, αφότου το Σχέδιο Ανάν έγινε δεκτό από τους Τουρκοκύπριους αλλά απορρίφθηκε από τους Ελληνοκύπριους με το δημοψήφισμα του 2004. Ενδεχόμενη αποτυχία σε αυτές τις διαπραγματεύσεις θα πυροδοτούσε έναν κύκλο πολιτικής μνησικακίας και δυσπιστίας στο νησί, θα περιέπλεκε περαιτέρω τις ευρωτουρκικές και ευρωνατοϊκές σχέσεις, θα καθιστούσε το Κυπριακό μια διαρκή ενόχληση στην καρδιά της ΕΕ, και -αν η ρητορική του 2007 με αφορμή τις έρευνες για εντοπισμό πετρελαίου στην Κύπρο ήταν ενδεικτική- θα προκαλούσε νέες στρατιωτικές εντάσεις στο νησί.

Κατά την προετοιμασία και στη διάρκεια των ολοκληρωμένων συνομιλίων, ομάδες εργασίας και τεχνικές επιτροπές θα πρέπει να συνεχίσουν να συσκέπτονται για την ανάπτυξη εναλλακτικών, τις οποίες θα εξετάσουν οι ηγέτες. Η δεδομένη δυναμική θα πρέπει να διατηρηθεί. Σε αμφότερα τα μέρη οι σκεπτικιστές και οι εθνικιστές περιμένουν την ευκαιρία για να υποσκάψουν τις συνομιλίες. Πράγματι, οι επικρίσεις κατά της διαδικασίας από τους αδιάλλακτους πρώην ηγέτες, Τάσσο Παπαδόπουλο -τον Ελληνοκύπριο πρόεδρο, ο οποιος δεν επανεξελέγη τον Φεβρουάριο του 2008- και τον Ραούφ Ντενκτάς –για χρόνια κυρίαρχο στην τουρκοκυπριακή πλευρά- προσδίδουν ιδιαίτερη έμφαση στην προσήλωση των κυρίων Χριστόφια και Ταλάτ για την εξεύρεση μιας λύσης.

Η θέση της Τουρκίας είναι ζωτικής σημασίας, δεδομένης της γεωγραφικής εγγύτητας, των στρατευμάτων που διατηρεί στο νησί, και της ευρείας υποστήριξης που παρέχει στην τουρκοκυπριακή διοίκηση. Το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, όπως και το 2004, υποστηρίζει τη διαδικασία διευθέτησης και το Υπουργείο Εξωτερικών δηλώνει αποφασισμένο να βρεθεί μια λύση. Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις επιμένουν, όπως το 2004, στην αποδοχή της απόσυρσης των στρατευμάτων ως αντάλλαγμα σε μια ορθή συμφωνία και ο μέχρι στιγμής ρόλος τους έχει υπάρξει εποικοδομητικός. Η τουρκοκυπριακή πλευρά δηλώνει ότι έχει την πλήρη υποστήριξη της Άγκυρας για την εξεύρεση συμφωνίας μέσα στα καθιερωμένα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών. Οι πιθανότητες για επιτυχή έκβαση θα ήταν αυξημένες σε περίπτωση λιγότερο έντονης εσωτερικής πολιτικής αναστάτωσης στην Τουρκία που προκλήθηκε από τη δικαστική προσφυγή εναντίον του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, αλλά οι εσωτερικές διενέξεις δεν υποβοηθούν την πρόοδο που σημειώνεται στην Κύπρο.

Σημαντικό εμπόδιο αποτελεί η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των Ελληνοκύπριων και της Τουρκίας. Η Άγκυρα παραμένει επιφυλακτική σχετικά με τις προθέσεις των Ελληνοκυπρίων, παρά τη μεταστροφή στις θέσεις τους υπό την ηγεσία του κυρίου Χριστόφια, και οι Ελληνοκύπριοι παραμένουν πεπεισμένοι ότι η Τουρκία είναι ανειλικρινής και αναξιόπιστη. Τα δύο μέρη γνωρίζονται ελάχιστα μεταξύ τους, αφού δεν διατηρούν επικοινωνία για 40 χρόνια, και όλοι φαντάζουν έτοιμοι να πιστέψουν την ακραία ρητορική των εθνικιστικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η Άγκυρα πρέπει να έρθει σε επικοινωνία με τους Ελληνοκύπριους, παρότι αρνείται να αναγνωρίσει ότι η κυβέρνησή τους εκπροσωπεί τα συμφέροντα ολόκληρου του νησιού, όπως ακριβώς και οι Ελληνοκύπριοι πρέπει να εργαστούν πιο πρόθυμα με τον επί μακρόν υφιστάμενο τουρκοκυπριακό διοικητικό μηχανισμό. Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλοι εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ των μερών.

Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών θα πρέπει να ορίσει έναν νέο υψηλά ιστάμενο ειδικό απεσταλμένο για να διευκολύνει τις συνομίλιες και να καταστήσει βέβαιο ότι όλοι οι περιφερειακοί και διεθνείς παράγοντες είναι πλήρως ενήμεροι και εκδηλώνουν τη συμπαράστασή τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία ενδέχεται να υποστεί φθορά σε πολλούς τομείς της πολιτικής της, σε περίπτωση που διαρραγούν οι σχέσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκίας, οφείλει να εμπλακεί εντονότερα στη διαδικασία, προετοιμάζοντας από τώρα τους ανάλογους οικονομικούς μηχανισμούς υποστήριξης της όποιας διευθέτησης.

Η οικονομία και η ασφάλεια των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο, όπως επίσης και της Τουρκίας, θα επωφεληθούν σημαντικά από μια ορθή και ολοκληρωμένη διευθέτηση υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθώς θα εργάζονται για δύσκολους συμβιβασμούς, όλα τα μέρη θα πρέπει να ξεπεράσουν οδυνηρές μνήμες και την πρότερη δυσπιστία, για να επικεντρωθούν στο δεδομένο στόχο.

Λευκωσία / Κωνσταντινούπολη / Βρυξέλλες, 23 Ιουνίου 2008